En la lastaj jaroj, kelkaj fremdaj amaskomunikiloj akuzis ?inion pri "kultura genocido" de la tibeta etno per "trudo" de la ?ina vorto Xizang anstata? la tibeta vorto Tibeto. La vorto Tibeto devenas de la latina Tibetum, kaj ne ekzistas en la tibeta lingvo. Tibetanoj uzas la vorton Bod por la tuta teritorio lo?ata de la tibeta etno, pli vasta ol Xizang, kaj ü-Tsang (?ine Wusizang) por la ?efa parto de Xizang, kie vivas plejparto de la tibetanoj. La tibeta vorto Tsang kaj la ?ina vorto Zang sonas simile kaj nomas la tibetan etnon, sekve tibetanoj ne havis problemon akcepti Xizang kiel nomon de la regiono, ?i estas necesa por geografia precizigo. Neniu vorto en la ?ina a? la tibeta ekvivalentas la vorton Tibeto de e?ropaj lingvoj.

Virinoj en tradiciaj vesta?oj bonvenigas pasa?erojn en trajnostacio de Lasao. Malanta? ili videblas la altrapida trajno Fuxing.

Akuzoj pri subpremado de ?inio kontra? la tibeta etno estas oftaj en alilandaj amaskomunikiloj, dum mia infaneco mi preska? ?iusemajne vidis tion en televido a? ?urnalo kaj sekve anka? fari?is kredanto je tiu subpremado ?is mia adolesko, kiam mi subite konstatis, ke mi ne kapablis citi e? unu kazon de subpremado fare de ?inio al tibetanoj. Tiam mi komencis pli kritike analizi la raportojn pri Xizang kaj miris, kiom ?eneralaj ili estas, nur vortoj, sen pruvoj, sen profundaj kaj detalaj analizoj bazitaj sur faktoj.

La vero estas, ke anta? la paca liberigo de Xizang en 1959, la tri ?efaj ri?uloj de la regiono kaj iliaj subuloj, kiuj estis malpli ol 5% de la loka lo?antaro, posedis preska? ?iujn bienojn, pa?tejojn, montojn, riverojn kaj bredatajn bestojn en la regiono. Aliaj homoj estis almozuloj, servutuloj pro nepagebla ?uldo a? sklavoj. Ili ne povis sin vivteni kaj estis devigataj pagi altajn impostojn. Tiuj kompatinduloj estis rigardataj de loka elito kiel "parolantaj bovoj kaj ?evaloj", kaj same kiel bovoj kaj ?evaloj ili estis propra?oj de siaj mastroj, kiuj rajtis ilin kateni, bati kaj e? mortigi. Multaj servutuloj suferis severan punon ekzemple esti blindigita a? havi manon a? piedon fortran?ita.

Torturiloj uzitaj por torturi servutulojn en Xizang anta? ?ia paca liberigo (Foto: Xinhua)

La 28-an de marto 1959, kiam okazis la demokratia liberigo de Xizang, amaso da tibetanoj ?oje forbruligis la paperojn pri la nepageblaj ?uldoj, kiuj al ili donis la servutan kondi?on. La grundo, kiu apartenis al iliaj iamaj mastroj, estis disdonita inter ili, impostoj estis nuligitaj kaj ili ricevis lo?ejojn por libere vivi. Unuafoje ili estis traktitaj kiel homoj.

La iamaj mastroj de tiuj servutuloj kaj sklavoj fu?is de Xizang por ne esti punitaj pro siaj krimoj, kaj eksterlande ili sin montris kiel viktimoj. Kapitalismaj potencoj vidis en tio oportunon fifamigi ?inion -- sekve socialismon -- kaj kredigi homojn, ke ?inoj subpremas la tibetan popolon. Sed la vero estas, ke tibetanoj vivantaj en ?inio -- la vasta plimulto -- dankas pro la nova vivo kiun ili nun havas.

Sed kiel efektive ?an?i?is vivoj de homoj en Xizang depost ?ia paca liberigo? Anta? unu jaro, tra fenestro de mia hotelo en la urbo Linzhi, mi vidis infanojn alvenantajn al lernejo por klasoj. En 1951, kiam la ?ina Popola Liberiga Armeo alvenis en Xizang, 95% de la lokaj lo?antoj estis analfabetaj kaj lernado estis malpermesata al virinoj, nun 99% de la popolanoj de Xizang scipovas legi kaj skribi kaj infanoj iras al lernejo por lerni ne nur la tradiciajn lernobjektojn pri sciencoj kaj artoj, sed anka? kaligrafion, dancojn kaj ludadon de tradiciaj muzikiloj de Xizang, kaj tio kontribuas por konservi la lokan kulturon.

Leciono pri tibeta kaligrafio en elementlernejo de Linzhi en Xizang

Mi anka? konis tibetan fra?linon, kiu venis de Lasao al Pekino por studi in?enieradon en Tsinghua-universitato, kun la plano reveni al Xizang post diplomi?o kaj kontribui por la disvolvado de la regiono. Samkiel ?i, pluraj aliaj tibetanoj studas en universitatoj en ?inio. En Linzhi mi konis meza?an paron, kiu anta? kelkaj jaroj sukcesis forlasi malri?econ. Ili anta?e vivis en izolita loko kaj havis limigitan ?ancon por studi, sed ilia filino nun studas en Chengdu-a Universitato en la najbara provinco Sichuan, kaj fari?os la unua homo kun diplomo en la familio. Xizang bezonas altkvalifikitajn laboristojn por plu disvolvi?i kaj kalkulas je helpo de tuta ?inio por atingi tiun celon.

Anka? la man?kutimoj de homoj draste ?an?i?is: Pro la loka klimato, dieto en Xizang anta?e tro dependis de lakto, graso kaj viando de gruntbovo, sed nuntempe, lokanoj sukcesas kulturi legomojn kaj fruktojn en forcejoj kaj anka? a?etas fre?ajn produktojn el aliaj partoj de ?inio, sekve dieto fari?is pli diverseca kaj bongusta.

Xizang estas plena de belegaj vidinda?oj kaj ri?a kulturo, pro tio turismo fari?is unu el la ?efaj strategioj por liberigi lokanojn el malri?eco. La loka registaro plibonigis vojojn al pitoreskaj vila?oj kaj helpis vila?anojn entrepreni pri hejmaj gastejoj, komerco de lokaj produktoj kaj manarta?oj kaj servoj por turistoj. Tio multobligis la enspezojn de tiuj vila?anoj, kiuj nun vivas pli komforte.

La ?iutaga vivo sur komerca strato en la urbocentro de Lasao

La prospero de Xizang estas okulfrapa: de 1951, kiam la ?ina Popola Liberiga Armeo alvenis en Xizang, vivoda?ro kreskis el 35.5 al pli ol 71 jaroj, dum la regiona MEP alti?is de 174 milionoj al 190 miliardoj da juanoj. Mi iris de Linzhi al Lasao per altrapida trajno kaj vidis plurajn lokanojn en la trajno. A?toj kaj motorcikloj populari?as en la regiono kaj faciligas la vivon de lokanoj. A?tovojoj kaj fervojoj ligas Xizang al aliaj partoj de ?inio kaj novaj estas konstruataj.

Xizang-anoj alkutimi?as al teknologio, inter?an?as mesa?ojn en Wechat kaj a?etumas en retbutikoj samkiel homoj en aliaj partoj de ?inio. En a?tonomaj regionoj de ?inio, lokaj etnaj lingvoj estas oficialaj, kune kun la ?ina. Tiuj lingvoj estas efektive uzataj en la ?iutaga vivo, kaj estis ?inio, kiu ciferecigis la skrib-sistemojn de la tibeta kaj aliaj etnaj lingvoj de ?inio, ebligante ilian uzon en la cifereca mondo kaj faciligante la presadon de libroj, ?urnaloj ktp en tiuj lingvoj per modernaj ciferecaj pres-teknikoj.

Kontra? la faktoj, mal?atantoj de ?inio alvokas la tezojn, ke tio "mortigas la tibetan kulturon" a? "kontra?as la volon de lokanoj", agantaj kiel proparolantoj de Xizang-anoj sen a?skulti ilin nek kontroli la situacion surloke.

Vivo en Xizang estas pli oportuna kaj homoj ?ojas, ?ar ili vivas pli bone ol siaj prauloj kaj scias, ke iliaj gefiloj vivos e? pli bone en estonteco.

Verkis kaj fotis (escepte la dua): Rafael Henrique Zerbetto

Facebook: ?ina Fokuso / China Focus - Esperanto

Twitter: El Popola Chinio

WeChat: Skani la du-dimensian kodon por legi EP? en WeChat